" مؤلفه های نقد نظام مند "-۱۴۰۰/۰۲/۱۱

" مؤلفه های نقد نظام مند "

استاد حجة الاسلام و المسلمین  عبداله پور

مورخ 11/12/99

       زآنجا که پرده پوشی عفو کریم توست             بر قلب ما ببخش که نقدیست کم عیار

در کار نقد، ما ناگزیر از به کار بردن معیار و ملاک هستیم، تا سره از ناسره مشخص شود.

از ویژگی‌های نقد علمی نظام‌مندی آن است. برای اینکه نقد علمی از شاخصه علمیت برخوردار شود، نیازمند این است که به ویژگی‌هایی آراسته باشد. از جمله آن ویژگی‌ها، نظام‌مندی نقد است که در این مجال و مقال بحث داریم، و لوازم نظام‌مندی نقد علمی را برمی‌شماریم:

اول : هدفمندی نقد

در نقد باید به دنبال هدف باشیم. ( دغدغه مندی ناقد هدفمندی نقد را مشخص می‌کند) نقدهای غیر هدفمند منجر می‌شوند به  نقد هیجانی، جانبدارانه و احساسی. گاهی هدف از نقد فقط انتقام است.

دوم : نظم ساختاری نقد

ساختارِ هر چیزی پیوستگی، پیوند، هماهنگی، تناسب و سازگاری و سازواری میان اجزاء آن اثر است. نقد مراحلِ فرآیند از پیش تعیین شده دارد. این مراحل و فرآیند و این مدارج از پیش تعیین شده برای این است که ما را به هدفمان برسانند، و آن ارزیابی و تحلیل یک دیدگاه یا کتاب یا کلام است.

اجزاء نقد ما باید با یکدیگر تناسب و هماهنگی و پیوند و سازگاری داشته باشند.

ساختار باید منسجم باشد و هماهنگی میان اجزاء یک مجموعه از ویژگی‌های نقد علمی است.

سوم : روشمندی نقد

 هر دانشی روش خودش را دارد، علوم قرآنی نقلی‌اند، کلام بخشی از آن نقلی و بخشی عقلی است. روش های علوم را در نقد باید مدنظر داشته باشیم، مسئله‌ای که می‌خواهیم نقدش کنیم، اگر عقلی باشد، بایستی از برهان و استدلال استفاده کنیم. پس روش‌شناسی علوم را در نقد باید رعایت کنیم. اینکه نقلی است یا تطبیقی ومقایسه‌ای. گاهی نقلی- عقلی است یا نقلی و اجتهادی است که باید رعایت شود.

چهارم: مسئله‌محوری نقد

در مقابل موضوع محوری، در مسئله محوریِ نقد، از موضوع فاصله می‌گیریم. میان موضوع و محمول فرق است ، موضوع کلی است، اما مسئله اینگونه نیست. درنقد باید مسئله‌محور باشیم، یعنی جزئی‌نگر باشیم و ابعاد جزئی مسئله را بکاویم و از کلی‌گویی اجتناب کنیم و البته این مهم نیازمند یک ذهن ریاضی است.

پنجم : استدلال محوری

باید استدلال و برهان ارائه کرد، استناد را هم شامل می‌شود و در نقلی به این صورت است. در کار نقد علمی برای تأمین نظام‌مندی نقد، جز از استدلال و استناد نباید استفاده کنیم. استدلال محوری باعث می‌شود که از نقد سلیقه‌ای، روزنامه‌ای، ژورنالیستی و یک سویه و جانب‌دارانه بیرون بیاید.

ششم: تحلیل محوری

 نقد دو مرحله دارد: یک مرحله توصیف است که باید جزئیات دیدگاه اثر را بگوئید، ظرافت‌ها را بگوید و بعد به دقائق بپردازید و جزء به جزء، ظرائف را تحلیل کنیم، به این مرحله می‌گویند تحلیل محوری.

هفتم: وضوح و روشنی نقد علمی

ما اجازه نداریم در نقد علمی معما بگوییم و سخن را پیچیده و با اجمال مطرح کنیم تا مخاطب بالفعل و بالقوه و مخاطب خاص و عام از آن درکی نداشته باشند.

برای تعمیم نظام‌مندی نقد علمی، باید از هر گونه اجمال و ابهام و معماگویی پرهیز کنیم، داوری در نقد نباید با الفاظی پیچیده شود که مخاطب نقد از آن سر در نیارد. وضوح و روشنی ویژگی نثر علمی است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته